Foto: pixabay.com
Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, gwarantującą zabezpieczenie interesów rodziny spadkodawcy, która uregulowana została w Rozdziale III, Tytule VI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (dalej k.c.). Ochrona wynikająca z instytucji zachowku polega na uchronieniu powyższych podmiotów w sytuacji sporządzenia przez spadkodawcę testamentu przed przekazaniem przez niego swojego majątku niektórym spadkobiercom, osobom trzecim lub innym podmiotom tj. fundacjom, stowarzyszeniom czy instytucjom. Z instytucją zachowku mamy do czynienia w sytuacji, kiedy spadkodawca rozporządził swoim majątkiem poprzez sporządzenie ważnego testamentu, nie uwzględniając w nim osób najbliższych, którym w przypadku braku testamentu przysługiwałoby prawo do dziedziczenia po osobie zmarłej.
Zachowek co do zasady przysługuje najbliższej rodzinie spadkodawcy. Podmioty uprawnione do żądania zachowku zostały wymienione w sposób enumeratywny w art. 991 k.c., który wskazuje, iż uprawnione do niego są osoby, którym spadek przysługiwałby z mocy samego prawa, w drodze dziedziczenia ustawowego, a zostali pominięci w testamencie, są to:
- zstępni, a więc dzieci oraz wnuki osoby zmarłej, w tym przypadku należy jednak wskazać, iż to najbliżsi zstępni, a więc dzieci spadkodawcy, mają pierwszeństwo przed dalszymi zstępnymi, a więc wnukami,
- małżonkowie, jednak konieczną przesłanką jest fakt pozostawania w związku małżeńskim, w chwili otwarcia spadku,
- rodzice spadkodawcy w sytuacji gdy nie pozostawił on po sobie żadnych bliższych zstępnych, a więc dzieci.
Jak obliczyć zachowek?
Co do zasady obliczenie wartości zachowku nie jest skomplikowaną czynnością, jednak bardzo często wymaga ona porady prawnej. Jednym z pierwszych, a zarazem najważniejszych elementów obliczenia wartości zachowku, jest wskazanie udziału spadkowego. Udział spadkowy jest niczym innym jak udziałem, do którego osoba występująca z roszczeniem zachowku byłaby uprawniona, w sytuacji dziedziczenia ustawowego. Ważnym elementem, na który należy zwrócić uwagę jest uwzględnienie przy obliczaniu udziału również udziałów spadkobierców uznanych za niegodnych dziedziczenia oraz tych, którzy spadek odrzucili. Zgodnie z art. 991 k.c. zachowek przysługuje w wysokości połowy, a więc 1/2 udziału spadkowego. Wyjątkiem od tej zasady jest wskazana w art. 911 § 1 k.c. sytuacja, w której osoba uprawniona do zachowku jest osobą trwale niezdolną do pracy lub małoletnim, w tej sytuacji osobie uprawnionej przysługuje 2/3 wartości udziału spadkowego, o którym wyżej. Dokładniejsze obliczenie zachowku wymaga doliczenia wartości zapisów windykacyjnych oraz darowizn.
Właściwość sądu, w zakresie pozwu dotyczącego zachowku uzależniona jest od kwoty, którą obejmuje roszczenie. Jeśli roszczenie obejmuje kwotę niższą niż 75.000,00 zł, to sądem właściwym dla rozpoznania pozwu w tym zakresie jest sąd rejonowy. Roszczenie przewyższające kwotę 75.000,00 zł będzie rozpoznane przez sąd okręgowy. Właściwość miejscowa sądu, określa art. 39 k.c., który stanowi, iż powództwo z tytułu zachowku wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w sytuacji gdy nie można tego miejsca ustalić przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy bądź jego część.