Foto: pixabay.com
Zgodnie z art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.) obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Przepis art. 133 § 2 k.r.o. posługując się pojęciem niedostatku nie określa, co należy przez to rozumieć. Pewną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie zawiera art. 135 § 1 k.r.o. Z jego brzmienia można wnioskować, iż niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby te to potrzeby tak materialne jak i niematerialne, przy czym potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję. W takim kontekście można mówić o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1998 roku, sygn. I CKN 95/98, LEX nr 1223697). Co istotne niedostatek występuje nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji (wierzyciel alimentacyjny) nie ma żadnych środków utrzymania, lecz także wówczas, gdy osoba uprawniona nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Należy pamiętać, że w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 7 lutego 2014 roku, sygn. IV Ca 34/14, LEX nr 1609910).
Rodzice mogą jednak uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. Obowiązek alimentacyjny może polegać nie tylko na dostarczaniu niezbędnych środków pieniężnych dla utrzymania się osoby uprawnionej, lecz również na dostarczeniu osobie znajdującej się w niedostatku mieszkania, opieki lekarskiej i domowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1967 roku, sygn. III CR 422/66, LEX nr 6157).
Przedawnienie roszczeń alimentacyjnych
Należy przy tym pamiętać, że roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Dla wytoczenia powództwa o roszczenia alimentacyjne koniecznym będzie w pewnych sytuacjach uprzednie ustalenie pochodzenia dziecka od określonego mężczyzny (w ramach powództwa o ustalenie ojcostwa).
Niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego może nieść z kolei za sobą, oprócz postępowania egzekucyjnego, również określone konsekwencje prawne (np. odpowiedzialność za występki określone w art. 209 § 1 k.k. albo art. 209 § 1a k.k.).
Pochodzenie dziecka oraz odpowiedzialność karna za niealimentację zostaną omówione w kolejnych artykułach.