Foto: pixabay.com
Zgodnie z art. 1035 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (dalej k.c.), w sytuacji kiedy spadek przypadnie kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz działu spadku stosujemy odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Dział spadku jest więc instytucją prawa spadkowego, która umożliwia dokonanie podziału majątku spadkowego między spadkobiercami, w sytuacji kiedy po stronie spadkobierców występuje wspólność majątku spadkowego. Dział spadku nie jest instytucją obowiązkową, lecz o tyle istotną, iż co do zasady spadkobierca, przed dokonaniem działu spadku, jest uprawniony do rozporządzania swoim udziałem, jednakże jest to uwarunkowane brakiem sprzeciwu któregokolwiek z pozostałych spadkobierców do dokonania tej czynności, w przeciwnym przypadku jest ono bezskuteczne w zakresie, w którym narusza ono przyznane mu uprawnienia. Z tego wynika, że przeprowadzenie działu spadku gwarantuje swobodę w rozporządzaniu swoją częścią w majątku spadkowym.
Kodeks cywilny wskazuje dwa tryby podziału spadku. Zgodnie z art. 1037 § 1 k.c., wyróżniamy tryb – na mocy umowy zawartej pomiędzy wszystkimi spadkobiercami, a także na mocy orzeczenia sądu. Obydwa tryby wywołują takie same skutki prawne, a więc są one równorzędne. Najważniejszą różnicą, dotyczącą owych trybów, jest wskazanie czy dział spadku dotyczyć będzie całości czy części spadku. W sytuacji dokonywania formy umownej działu spadku, spadkobiercy posiadają swobodę wyboru w tej kwestii. W przypadku formy orzeczenia sądowego, co do zasady dział spadku obejmuje cały majątek spadkowy, a ograniczyć go do poszczególnych części spadku można wyłącznie z ważnych powodów.
Umowny dział spadku
Umowny dział spadku polega na zawarciu ważnej umowy, pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. Najistotniejszym warunkiem zawarcia takiej umowy, wynikającym z art. 1037 § 1 k.c. jest występowanie w charakterze strony wszystkich spadkobierców. Pominięcie któregokolwiek ze spadkobierców prowadzi do bezskuteczności danej umowy. Przepisy kodeksu cywilnego co do zasady nie regulują obowiązku dotyczącego formy takiej umowy, a więc może być zawarta ona w zwykłej formie pisemnej. Pierwszy wyjątek w tej kwestii stanowi art. 1037 § 2 k.c., zgodnie z którym jeżeli do spadku należy nieruchomość, to umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Kolejnym wyjątkiem jest sytuacja, gdy do składu spadku należy przedsiębiorstwo, w tej sytuacji umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej, z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Sądowy dział spadku
Jeśli po stronie spadkobierców pojawi się niechęć lub niemożliwość dojścia do porozumienia, istnieje możliwość dokonania działu spadku w drodze postępowania sądowego. Dodatkowo szczególnym powodem decyzji o dokonaniu działu spadku na drodze orzeczenia sądowego, może być zgodnie z art. 1038 § 3 k.c. sytuacja, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo. W porównaniu do umownego działu spadku, zgoda wszystkich spadkobierców nie jest koniecznym warunkiem, a złożenie wniosku przez jednego ze spadkobierców skutkuje wszczęciem postępowania. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia wniosku nie jest szeroki. Zainicjować postępowanie mogą jedynie spadkobiercy, nabywcy spadku lub udziału spadkowego. Jak zostało już wcześniej wspomniane, sądowy dział spadku co do zasady obejmuje cały majątek spadkowy, a odstępstwa od tej zasady, czyli ograniczenie postępowania do określonej części powinno być uzasadnione ważnymi powodami.
Sądem właściwym do rozpoznania sprawy w tym zakresie jest sąd rejonowy właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a gdy miejsca tego nie da się ustalić, właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.